დრო, როცა ზარბაზნების ქუხილში, დარდსა და სევდაში მოდიოდა ახალი წელი – აფხაზეთი, 1993 წელი

ჟურნალისტი და პუბლიცისტი ნატო კორსანტია, ძველით-ახალი წლის წინ ნაღვლიან ისტორიას გვიზიარებს. 1992-1993 წლების ზამთარს და ახალი წლის წინა ღამეს იხსენებს. მაშინ აფხაზეთში დიდი თოვლი მოვიდა. ეს პატარა ჩანახატი კი, ახლო წარსულის დიდ ისტორიას იტევს.

“…ახალი წლის დილა თენდებოდა

მდინარე რეჩხის პირას, ცად აწვდენილი მთების გარემოცვაში, გარიყულად, თავისთვის მარტოდმარტო იდგა ერთი ოდა-სახლი და სამზადი. მდინარე ამ ეზო-კარს ერთი მხრიდან უვლიდა და ღობის მაგივრობას უწევდა. წყალზე საცალფეხო ხიდი გაედოთ. სახლს გარე სამყაროსთან დამაკავშირებელი საკუთარი ხიდი ჰქონდა და ამითაც იყო თითქოს უფრო ძლიერი. ეს ოდა სამზადთან ერთად იმ უსასტიკეს დღეებში დაწვეს.

წლების შემდეგ, ერთხელ, შემთხვევით, სწორედ იმ ხიდთან მოვხვდი. ხიდს სახელური მოძრობოდა, დასაყრდენი აღარ ჰქონდა. მდინარის გადაღმა ეულად დარჩენილი რკინის ჭიშკარი მოჩანდა მხოლოდ.

ხიდზე გადასვლა არც მიფიქრია, მისი მკვიდრნი ენგურს გაღმა იყვნენ გასულები. ის მოგონება კი, რომელიც ამ სახლთან მაკავშირებდა, იმ წუთას თითქოს ჩემთან ერთად იდგა ხიდის თავთან.

***

ომს სისასტიკე სჩვევია, მხოლოდ ფრონტის ხაზზე კი არა, ზურგშიც.

იმ ავადსახსენებელი 1992-1993 წლების ზამთარსაც მერე მწარედ მოიგონებენ ღვთისა და კაცისაგან მიტოვებული გალელებიც.

დეკემბერი თავის თავს აღარ ჰგავდა. გადაუკარებლად თოვდა, ძლიერ ყინავდა. იმ წელს გალის მთისპირა სოფლებში ერთიანად გადახმა ციტრუსებიც. თითქოს ომს უნდა შესწირვოდა ყველა და ყველაფერი, სულიერიცა და უსულოც. მერე ქვაბებიდან ამოგდებული ყინულის ლოდები მარტის თვის მზიან დღეებშიც უთავო დევებივით ეყარნენ ლაფაროებში.

– ასეთ ცივსა და სუსხიან დეკემბერს არც მოვსწრებივართო, – ამბობდნენ ღრმად მოხუცები.

თოვდა და თოვდა. თითქოს ცა დედამიწაზე ჩამოდის და ვერც აქ ეტევა, სადღაც ქვესკნელში აპირებსო ყველაფრის ჩატანას, მათ შორის ომისაც. თოვლს თითქოს ეწადა თავისი სითეთრით გადაეფარა სისხლი, სიკვდილი, ფრონტსა თუ ფრონტის პირზე მომხდარი უბედურება…

ოჩამჩირიდან მოწვდენილი აფეთქებების ხმა თავისთავად ამძაფრებდა დარდსა და ნაღველს, მწუხარებას… და ამგვარ ქაოსში, . ახლა არც ჰქონდა მნიშვნელობა, სად და ვისთან შეხვდებოდი მას. მე კი ჯიუტად არ ვიცვლიდი გადაწყვეტილებას, ახალ წელს შინ უნდა დავხვდე-მეთქი.

31 დეკემბერს დილიდანვე გავედი სადგურში, ყინვა და სუსხი ძვალ-რბილში ატანდა. ოჩამჩირისა და ზუგდიდისკენ მიმავალი ადამიანები ერთმანეთში ირეოდნენ: ზოგი რას მიათრევდა, ზოგი რას, ზოგი უბრალოდ დარდსა და მწუხარებას ვერ მორეოდა.

უეცრად გამოჩენილ სამხედრო თუ სატვირთო მანქანას უამრავი უმწეო ადამიანი მიაწყდებოდა, მათგან მხოლოდ ყველაზე ძლიერნი ახერხებდნენ ძარაზე აძვრომას. მერე ისევ მოულოდნელად მოსწყდებოდა მანქანა ადგილს და ატყდებოდა წიოკი, კარგა მანძილზე მისდევდნენ მას გაწბილებული ადამიანები და ბოლოს ისევ სხვა მანქანის მოლოდინს იწყებდნენ.

გალში თოვლი კოჭებამდე აღწევდა. მთისპირა სოფლებში კი, საითაც გზა მედო, – თოვლი ერთ მეტრს უკვე გადასცდაო, – ამბობდნენ. ამაოდ ვცდილობდი, რომელიმე მანქანას გავყოლოდი. მხოლოდ ნაშუადღევს ჩავიქნიე ხელი და ჩვენი გაზეთის დამკაბადონებელ მიმოზასთან ერთად ფეხით დავადექი გზას ჩემი სახლისკენ ღუმურიშის მხრიდან.

…თოვლის სიღრმე გზადაგზა უფრო მატულობს. გაუკვალავზე სიარული ძალიან ჭირს. გზა თოვლის ფიფქებშია გახვეული. წინ არაფერი მოჩანს, სითეთრის გარდა. მალე ტყეც დაიწყება და ვინ იცის, სად წამოგვისწრებს ღამე.

მიმოზა უფრო მშვიდადაა: ერთ მის მოგვარეს და მეზობელს ცოლი გარდაცვლია საავადმყოფოში, ახლა სადაცაა წამოასვენებენ ორხიდიანი მანქანით და ჩვენც გაგვიყოლიებენო. მე ეს უფრო მადარდებს: მიცვალებულს და მის ჭირისუფალს, როგორ დავემგზავროთ, ამ ახალი წლის ღამეს სიკვდილი დავიბედოთ-მეთქი? ამიტომაც დაღლილ-დაქანცული ვცდილობ ავჩქარდე, იქნება, როგორმე გავასწროთ იმ მანქანას, სიკვდილი და გლოვა რომ მიაქვს სოფელში.

თოვლის სიღრმე თანდათან მატულობს, ასეთი მშრალი და თან მძიმე თოვლი არასოდეს მინახავს. წარმოუდგენლად ძნელდება სიარული…

…ბრეზენტით გადახურული ორხიდიანი მანქანა პირველი გალი-ღუმურიშის გზაგასაყართან გვეწევა. ძლივს ავდივართ ძარაზე. გულის მოსაკლავად მოთქვამენ მიცვალებულთან ჩამომსხდარი ქალები: ვერ მოესწარიო შენი ბიჭების დაცოლშვილებას…

მანქანა მწუხარებითაა სავსე, მე კი ზოგჯერ ვცდილობ, გავექცე მას. თავს ბრეზენტს გარეთ ვყოფ, სახეს ცერის სიმსხო ფიფქებს ვუშვერ და თავბრუდამხვევ სითეთრეს ვერწყმი თითქოს.

ახალ წელს რაღაცის მიჯნად აღვიქვამთ ხოლმე. თოვლს კი ახლა ისე აქვს ირგვლივ ყველა და ყველაფერი გადაშლილ-გადასწორებული, რომ ვერ გაარჩევ, სად დასაწყისია და სად დასასრული, სად ცა და სად მიწა, სად რისი მიჯნა.

ერთგან თოვლის სიმძიმისგან გადამტვრეული ხე შუა გზაზე გაჩხერილა. კაცები სადღაც მიდიან, სითეთრეში იკარგებიან. მალე ნაჯახით ბრუნდებიან. წაქცეულ ხეს ტოტებს ასხეპენ, ანაწევრებენ და გვერდზე აგორებენ. მანქანა ისევ ჯიუტად ეჭიდება აღმართს. აივლის კი მუხლებამდე გაუკვალავ თოვლს? სადღაც შუა აღმართამდე აღწევს და იქ ჩერდება, ღმუის, წვალობს, საბურავები უმწეოდ ტრიალებენ და თოვლის გროვებს იხვევენ. კაცები ძირს ჩადიან, მანქანას აწვებიან, იქნებ, დააძლევინონ ეს აღმართი. მერე ისევ იკარგებიან სითეთრეში და მალე ბარ-ნიჩბით ბრუნდებიან. კარგა ხანს თხრიან საბურავებქვეშ დაგორგლილ თოვლს. ბოლოს მანქანა დიდი წვალებით ადის აღმართზე და მიაქვს სოფელში მწუხარება, ელდა, როგორც წუთისოფლის განაჩენი, რომელსაც ეს ნაცრისფერი, მაგრამ ახლა თოვლით გადათეთრებული მანქანა გაუკვალავ თოვლზე წელამდე ღრმულის სახით ტოვებს. ახლა იმ ღრმულში ერთმანეთის მიყოლებით მოაბიჯებენ ბარ-ნიჩბიანი კაცები, რომლებიც მაგონებენ პერსონაჟებს ფილმისას, რომელიც არასოდეს მინახავს.

მანქანა მოულოდნელად წაადგება თავს ახალი წლის სამზადისში გართულ სოფელს. შეცხადება სულისშემძვრელი. ახალი წელი კი კარსაა მომდგარი.

…ჩემს სახლამდე ჯერ კიდევ ხუთ კილომეტრამდეა და ბედს ვნებდები: როგორღა წავალ ამ გაუკვალავ თოვლში. თანაც იმ გზაზე, ყვანჯარას მთაზე რომ გადის, ღამღამობით მგლები ჩამოდიან და საკბილოს ეძებენ.

მიმოზას თავისთან მივყავარ. მას შინ დედა და და ელოდებიან. დედა ლოგინადაა ჩავარდნილი. ვერა და ვერ შეუხორცდა მოხუცს მოტეხილი ფეხი, სამზადში, ბუხრის გვერდით წევს. ამ ყიამეთ ღამეს რამ მოგიყვანათო, კვირვობენ დედა-შვილი. მიმოზას და ბუხარში შეშას უკეთებს, თან ტაშტით ჯერ ისევ მოფართხალე ქათამი შემოაქვს. მიმოზა მხოლოდ ამის შემდეგ ყვება ჩვენს თავგადასავალს. მოხუცი ძალიან განიცდის ახალგაზრდა ქალის სიკვდილს. დროზე მაინც გეთქვა, ქათამს არ დავკლავდითო, – უჯავრდება მიმოზას, – ვაშინერსია, ნანა! მიმოზა დამნაშავესავით იღიმის, ჩუმად მიმხელს: – აბა, რა მექნა, შენ ხომ ჩვენს ოჯახში პირველად ხარო…

დები სევდაშეპარულ საახალწლო სუფრას ზედ ბუხრის პირთან მოჩოჩებულ მაგიდაზე შლიან. სულ ბოლოს ადესით სავსე დოქს შემოდგამენ. 12 საათზე კი იმ ღვინოთი დავლევთ ასე უცნაურად შემოსული ახალი წლის სადღეგრძელოს. არ შეიძლება, ასეთ უჩვეულო დასაწყისს ჩვეულებრივი გაგრძელება ჰქონდეს-მეთქი, უცებ იმედსა და გამართლებას მოვუძებნი იმ უცნაურ დღეს.

ქათმის ხორცს პირს არც ერთი არ აკარებს. მეც რა მაჭმევს და დევს თავისთვის მაგიდაზე ამ უცნაურ ღამეშიც სტუმარ-მასპინძლობის ადათს შეწირული შებრაწული ქათამი.

გარეთ კი კედლებს ფხაჭნის თოვლივით თეთრი მურია. ფანჯარაში ხანდახან გაიელვებს, ხოლმე, მისი თათები. – დღეში რომ ასჯერ გაწმინდო მინა, მაინც ტალახიანიაო, – ბოდიშობენ დები.

თოვა გადაღებას არც აპირებს. – მიმოზა აქ არ იყო და ოდა ვერავის გადავათოვლინეო, – წუხს მოხუცი, – თუ მთელი ღამე ასე ითოვა, შეიძლება, ძველისძველმა სახურავმა ვერც გაუძლოს და ჩატყდესო. ოდის სახურავზე მართლაც მეტრამდე თოვლი დევს (სამზადი მეზობელს გადაუთოვლია).

მერე მოხუცისავე დაჟინებით, ოდას სახურავი რომ ჩაენგრეს და სხვისი შვილი შიგ მოჰყვეს, ხომ დამექცა ოჯახიო, დებს ოდიდან დაშლილი საწოლი ჩამოაქვთ და ზედ ბუხრის პირას მიშლიან რომელიღაცის სამზითვო ფუმფულა საბან-ლეიბით. ჩუმად, უსიტყვოდ ვადევნებ თვალს მათ ფუსფუსს. მერე ვიჯერებ, რომ სხვანაირად არც შეიძლებოდა მომხდარიყო…

წინასწარმეტყველურად ამიხდება თითქოს ჩემი ერთი სტუდენტობისდროინდელი სტრიქონიც: სოფელი თოვასა და თოვლში, ეს დედამიწაზე კი არ არის, არამედ სადღაც შორსაა, თეთრი სიზმრებისა და თეთრი ღამეების გადაკვეთაზე.

…ახალი წლის დილა თენდებოდა.

რა ვიცოდით მაშინ, წინ რა შორი და ძნელი გზა გვედო…”