სამხედრო ცხოვრებიდან ემიგრაციამდე- ეროვნული გმირი ქაქუცა ჩოლოყაშვილი 14 ივლისს დაიბადა

,,ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლი
მოჰ­ქრო­ლავს რო­გორც ქა­რი­ა,
თან ახ­ლავს ქარ­თველთ შვი­ლე­ბი,
თი­თო ლო­მი­სა და­რი­ა”.

(ავტორი: მიხა ხელაშვილი)

 

საქართველოს ეროვნული გმირი ქა­ქუ­ცა ჩოლოყაშვილი, 1888 წლის 14 ივ­ლისს, ჩო­ლო­ყაშ­ვილ­თა საგ­ვა­რე­უ­ლო სო­ფელ მა­ტან­ში დაიბადა.

ქაქუცა ჩოლოყაშვილის  სამხედრო მოღვაწეობა მრავლისმომცველია.  21 წლის იყო, როცა ჯარში გაიწვიეს, სადაც ტვერის დრაგუნთა პოლკში მსახურობდა; 1914 წელს, პირველი მსოფლიო ომის დაწყებისთანავე, ავსტრია-უნგრეთის ფრონტზე იბრძოდა; 1915 წელს ახალდაარსებულ საქართველოს ცხენოსანთა რაზმში ჩაეწერა და სპარსეთში ბრძოლობდა; 1918 წელს, საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ, ქართული კავალერიის ჩამოყალიბებაში იღებდა მონაწილეობას; მსახურობდა სახალხო გვარდიის ცხენოსან დივიზიონში; 1922 წლის 12 მარტს კი, ჩოლოყაშვილი, თავის თანამოაზრეებთან ერთად, ქიზიყიდან ტყეში გაიჭრა და პარტიზანულ ბრძოლას შეუდგა. ხევსურეთში, რაზმის წევრებმა ერთმანეთს საზეიმოდ შეფიცეს, რომ მედგრად იბრძოლებდნენ საქართველოს დამოუკიდებლობის დასაბრუნებლად. ამ ფიცის გამო, მათ ,,შეფიცულთა რაზმი“  ეწოდათ.

,,არ მაინტერესებს რომელი მთავრობა იქნება ჩვენ ქვეყანაში. მთავარია, რომ აქ რუსის ჯარი არ იდგეს და საქართველო თავისუფალი იყოს“,- ამბობდა ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნეში ქაქუცა ჩოლოყაშვილი. ეროვნული გმირი ოკუპაციას არასდროს შეურიგდა. მან, პატარა რაზმთან ერთად, აქტიურად  დაიწყო დამპყრობელთა წინააღმდეგ ბრძოლა. მაშინდელი საქართველო სავსე იყო ტყის რაზმებითა და მამაცი ადამიანებით, მაგრამ ქაქუცას სახელი დრომ მაინც გამორჩეულად შემოინახა.

“ი­სე­თი თვი­სე­ბე­ბით და­ე­ჯილ­დო­ე­ბი­ნა იგი ბუ­ნე­ბას, ათას კაც­ში რომ აგე­რი­ათ, სრუ­ლი­ად უც­ნო­ბიც კი მი­აქ­ცევ­და ყუ­რადღ­ე­ბას. ის ძა­ლი­ან უყ­ვარ­დათ ჯა­რის­კა­ცებს და მა­თი სა­ერ­თო პა­ტი­ვის­ცე­მით სარ­გებ­ლობ­და კი­დეც. რო­გო­რი მხდა­ლიც არ უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო ჯა­რის­კა­ცი, სა­უ­კე­თე­სო ვაჟ­კა­ცად იქცეოდა ქა­ქუ­ცას ხელ­ში. უდა­ვოდ, მხედ­რად იყო იგი და­ბა­დე­ბუ­ლი”, – ამბობდა ,,შეფიცულთა რაზმის“ ერთ-ერთი წევრი ალექსანდრე სულხანიშვილი.

ფოტო: ეროვნული ბიბლიოთეკა

,,შეფიცულთა რაზმმა“ არაერთი შეტაკება და აჯანყება გამოიარა. რთული გზის გავლა მოუწიათ სამხედრო პირებს.

ერთ-ერთი ასეთი აჯანყება, 1922 წლის ივ­ლის­-აგ­ვის­ტო­ში, კა­ხეთ­-ხევ­სუ­რე­თში მოხდა. ქა­ქუ­ცას რაზმმა თუ­შეთ­-ფშავ­-ხევ­სუ­რე­თის­კენ მი­სას­ვლე­ლი გზე­ბი გა­და­კე­ტა. შე­ფი­ცუ­ლებ­მა ჟინ­ვალ­თან  ბოლ­შე­ვი­კე­ბი სასტიკად და­ა­მარ­ცხეს, რის შემ­დე­გაც ხევ­სუ­რეთ­ში გა­მაგ­რდნენ. საბ­ჭო­თა ხელისუფლებამ შე­ფი­ცუ­ლე­ბის წინა­აღ­მდეგ მრა­ვალ­რიცხ­ო­ვა­ნი ჯა­რი გაგ­ზავ­ნა. ქა­ქუ­ცა იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და, თა­ვი ჯერ ხევსურეთისთვის, შემ­დეგ კი ჩრდი­ლო­ე­თ კავ­კა­სი­ის­თვის შე­ე­ფა­რე­ბი­ნა.

სამ­ხედ­რო ცენ­ტრის და­ვა­ლე­ბით, ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვილ­მა ჩრდი­ლო­ეთ­კავ­კა­სი­ე­ლებ­თან მოლაპარაკება დაიწყო. ცენ­ტრის დად­გე­ნი­ლე­ბით, აჯან­ყე­ბა მთე­ლი კავ­კა­სი­ის მას­შტა­ბით უნ­და მომ­ხდა­რი­ყო, მაგ­რამ ყველაფერი სხვანაირად შეიცვალა. ღა­ლა­ტის გა­მო, 1923 წლის მარ­ტში დააპატიმრეს, 20 მა­ისს კი დახ­ვრი­ტეს სამ­ხედ­რო ცენ­ტრის მე­თა­უ­რე­ბი: კო­ტე აფ­ხა­ზი, ვარ­დენ წულუკიძე,ალექ­სან­დრე ან­დრო­ნი­კაშ­ვი­ლი, გო­გი ხიმ­ში­აშ­ვი­ლი, როს­ტომ მუს­ხე­ლიშ­ვი­ლი და სხვა პატ­რი­ო­ტი ოფიც­რე­ბი.

ბრძოლა შეჩერდა, მაგრამ არ შეწყვეტილა. დაიწყო ახალი აჯანყების გეგმის განხილვა. საბოლოოდ, 1924 წლის 29 აგვისტოსთვის დანიშნულმა საყოველთაო აჯანყებამ, საბედისწეროდ, 24 საათით ადრე იფეთქა. ქაქუცა ჩოლოყაშვილმა მაინც სცადა აჯანყების ბედის შეტრიალება. მან აიღო მანგლისი და დუშეთი, სვიმონიანთხევისა და ხევგრძელაზე გამართულ სასტიკ ბრძოლებში კი გაიმარჯვა. ამ დროს, ეროვნულმა გმირმა შეიტყო, რომ დამოუკიდებლობის კომიტეტი აჯანყებას დამარცხებულად მიიჩნევდა და ხალხს იარაღის დაყრისკენ მოუწოდებდა. ქაქუცამ ქალაქის აღებაზე დაიწყო ფიქრი, მაგრამ უკვე გვიანი იყო. აუცილებელი გახდა საქართველოს დატოვება.

ქაქუცა ჩოლოყაშვილმა სამ­შობ­ლო 1924 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში და­ტო­ვა და შე­ფი­ცულ­თა ერ­თი ნაწილით ჯერ ოს­მა­ლეთ­ში, შემდეგ კი საფ­რან­გეთ­ში გადავიდა.

სა­ქარ­თვე­ლო­ში კი ამ დროს მი­სი ახ­ლობ­ლე­ბის სას­ტი­კი დევ­ნა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და. ენით აუ­წე­რე­ლია ის ტან­ჯვა-­წა­მე­ბა, რაც ქა­ქუ­ცას ახ­ლობ­ლებ­მა გა­მო­ი­ა­რეს ჩე­კას ხელ­ში.

საფ­რან­გეთ­ში ჩას­ვლის შემდეგ, შე­ფი­ცუ­ლე­ბი სხვა­დას­ხვა ქა­ლაქ­ში და­ი­ფან­ტნენ. იქიდან გამომდინარე, რომ  ქა­ქუ­ცას არ უნ­დო­და თა­ვი­სი შეფიცულების და­ფან­ტვა, პა­რი­ზის მახ­ლობ­ლად, ვი­როფ­ლე­ში სახ­ლი იქი­რა­ვა, ყვე­ლა შე­ფი­ცუ­ლი ჩა­­იყ­ვა­ნა და ერ­თად და­ა­სახ­ლა. იგი ყველანაირად ცდი­ლობ­და, მათ­თვის მძი­მე ემიგ­რან­ტუ­ლი ცხოვ­რე­ბა გა­ე­ად­ვი­ლე­ბი­ნა.

სამ­შობ­ლო­ზე ფიქ­რმა და ოჯახის წევრების ნახ­ვის სურ­ვილ­მა გა­ტე­ხა ქა­ქუ­ცა ჩო­ლო­ყაშ­ვი­ლი. ამას ისიც და­ერ­თო, რომ ავსტრიის ფრონტზე და შემდეგ სარიყამიშში მიყენებულმა მძიმე ჭრილობებმა იჩინეს თავი. თანამებრძოლებმა იგი  მთებ­ში სამ­კურ­ნა­ლოდ გა­აგ­ზავ­ნეს, მაგ­რამ მი­სი ჯან­მრთე­ლო­ბა დღითიდღე უარესდებოდა.  საბოლოოდ, ეროვნული გმირი 42 წლის ასაკში გარდაიცვალა.

ქა­ქუ­ცას სას­თუ­მალ­თან  ტყავ­ში გა­მო­კე­რი­ლი ქარ­თუ­ლი მი­წა და ჯვა­რი სდებია, რო­მე­ლიც ტყე­ში გას­ვლის წინ ქა­ლიშ­ვი­ლის­თვის გა­მო­ურ­თმე­ვი­ა, რად­გან თა­ვი­სი ვერსად უპო­ვი­ა. სიკვდილის წინა ღა­მეს, ქა­ლიშ­ვი­ლი და­სიზ­მრე­ბია, რო­მე­ლიც სთხოვ­და, მა­მა, მო­მე­ცი ჩე­მი ჯვა­რი­ო. მაშინ კი დიდ ქართველს უთქვამს- ახ­ლა გა­თავ­და ჩე­მი სი­ცოცხ­ლე­ო.

ანდერძისამებრ, ქაქუცა ჩოლოყაშვილის ნეშტი უნდა დაეწვათ, რათა ასე უფრო იოლად მოხერხდებოდა მისი ფერფლის საქართველოში მოხვედრა. ალექსანდრე სულხანიშვილმა მისი ანდერძი არ შეასრულა, რადგან არ უნდოდა ძვირფასი ადამიანის ნეშტის დაწვა. უამრავი ხალხი დასწრებია ეროვნული გმირის დაკრძალვას. 10 კილომეტრზე მეტი, ხელით ატარეს მისი ცხედარი პარიზის სენტ-უანის სასაფლაომდე.  მოგვიანებით, ქაქუცა ჩოლოყაშვილის ნეშტი ლევილის ქართველთა სასაფლაოზე გადაასვენეს. 2005 წლის შე­მოდ­გო­მა­ზე კი, მან სამუდამო გან­სას­ვე­ნე­ბე­ლი სამ­შობ­ლო­ში, მთაწ­მინ­დის პან­თე­ონ­ში ჰპო­ვა.

 

ლიკა მაჩხანელი