“სულიკოს” რეალური ისტორია – გაუჩინარებული ახალგაზრდას გვამი ქამარ-ხანჯლით ამოუცნიათ

“ჩემი ძმის საფლავს ვეძებდი,
ვერ ვნახე დაკარგულიყო„ – ასე იწყებოდა თავიდან ლექსი.

აკაკი წერეთელმა, სამწერლობო ასპარეზზე, ადრეულ ასაკშივე მიიპყრო საზოგადოების ყურადღება. ყველას ხიბლავდა მისი ენის სიმსუბუქე და თხრობის სისადავე. აკაკის ერთსულოვნად აღიარებდნენ ბრწყინვალე პოეტად. მისმა შემოქმედებამ წარუშლელი კვალი დატოვა ქართველი ხალხის სულიერი კულტურის ისტორიაში. მან მდიდარი შემოქმედებითი მემკვიდრეობა დაგვიტოვა. მათ შორისაა მისი ერთ-ერთი უნიკალური ლექსი “სულიკო”, რომელიც მის სიცოცხლეშივე იქცა სიმღერად.

ვინ არის სულიკო? ეს კითხვა ათეული წლის წინ დაისვა და ყველას თავის სავარაუდო ვერსია ჰქონდა. ვასილ ბარნოვი ფიქრობდა, რომ პოეტმა სამშობლოს ძებნის ტკივილი გამოხატა, გრიგოლ რობაქიძეს მიაჩნდა, რომ იგი მშვენიერების ძიებაში იყო, აკაკი ბაქრაძემ კი გამოთქვა აზრი, რომ “სულიკო” დაკარგული ღმერთის ძიებაა. ვერავინ ჩასწვდა პოეტის რეალურ სათქმელს. გავიდა ხანი და, სრულიად შემთხვევით, კითხვას – ვინ არის სულიკო? – პასუხი გაეცა. სინამდვილეში ამ სიმღერის უკან ტრაგიკული ისტორია იმალება. რეალურად, აკაკიმ ეს ლეგენდარული ლექსი სულიკო სამადალაშვილის გარდაცვალებას მიუძღვნა.

ეთერ თათარაიძე, თეთრიწყაროს რაიონის სოფელ პატარა თონეთში, ერთ-ერთ კომპლექსურ ექსპედიციას ხელმძღვანელობდა. სოფელს თავის დროზე დვალთას ეძახდნენ. სრულიად შემთხვევით ერთ მოხუცს უკითხავს, – თქვენ იცით ეს რომელი სოფელია, ვის სოფელში ხართო? როდესაც ფოლკლორისტმა სხვადასხვა ამბების მოყოლა დაიწყო, შემდეგ კი იქაური გვარების ჩამოთვლაზე გადავიდა, მოხუცმა უთხრა, რომ ამას არ გულისხმობდა.

“სიმღერა სულიკო ხომ იცით? აი, ეს სულიკო ამ სოფლიდან იყო”, – მითხრა მოხუცმა. ბოლომდე ვუსმენდი, მინდოდა მისი ხასიათის შესწავლა, ვაკვირდებოდი თითოეულ მის სიტყვას, რეალური და არარეალური სიტყვების ამოცნობას ვცდილობდი, მაგრამ, საბოლოოდ დავრწმუნდი, რომ რაც იცოდა, ასე, სიტყვა-სიტყვით, ალალად და პირდაპირ გადმოსცემდა ამ ტრაგიკულ ისტორიას. ეს არის ძალიან ლამაზი ლეგენდა, ამ სოფლის დიდი ტკივილი, რომელსაც ვერ ივიწყებენ და მას ნამდვილად აქვს არსებობის უფლება“, – ამბობს ფოლკლორისტი ეთერ თათარაიძე.

ისტორია კი ნამდვილად მტკივნეული აღმოჩნდა. თურმე, ამ სოფლიდან მამაკაცებს, ზამთრის პერიოდში, ურმებით ნახშირი ჩამოჰქონდათ თბილისში. მათ შორის იყო ახალგაზრდა, 30 წლის ზალიკო სამადალაშვილი, რომელიც დაუახლოვდა აკაკის და პოეტს, ნახშირთან ერთად, სოფლის პროდუქტებითაც ამარაგებდა.

ზალიკოს ჰყავდა ძმა, სულიკო სამადალაშვილი, რომელსაც ამავე სოფლის გოგონა შეჰყვარებია, შემდეგ დაუნიშნავს და მალე ქორწილიც უნდა ჰქონოდათ. გვიანი შემოდგომა იყო. სულიკო თბილისში, საქორწილო სამოსლის საყიდლად წამოსულა. რამდენიმე დღის შემდეგ სოფელში უნდა დაბრუნებულიყო, მაგრამ მისი გზა-კვალი არსად ჩანდა. მთელი სოფელი გამოვიდა მის საძებნად, მაგრამ ვერსად პოულობდნენ. მათთან ერთად დაეძებდა მომავალი მეუღლეც. ტყე-ღრე ტირილით შემოუვლია. დიდი ძებნის შემდეგ კი მანგლისის ტყეში უპოვიათ მისი ძვლები. ქამარ -ხანჯლითა და სამოსის ნაფლეთებით ამოუცნიათ ახალგაზრდა სულიკოს ნეშტი.

ამ ამბიდან რამდენიმე თვის შემდეგ, ზალიკო სამადალაშვილი ქალაქში ჩამოსულა და აკაკისთვის მიუკითხავს.

“სად დაიკარგე, ყველგან ვიკითხე შენი ამბავი, მთელი ზამთარი დაგეძებდი და არც კი ვიცოდი, სად და როგორ მეპოვნე“, – უთქვამს აკაკის.

ზალიკო სამადალაშვილმა მწერალს უამბო ძმის ტრაგიკული ისტორია. როცა აკაკის მეორედ ესტუმრა, პოეტმა ლექსი დაახვედრა და სურვილი გამოთქვა, რომ მისი ძმის საფლავი მოენახულებინა და ოჯახის წევრებისთვის სამძიმარი გამოეცხადებინა. და, მართლაც, გავიდა, ხანი და, აკაკი სოფელ პატარა თონეთს ესტუმრა.

“ერთ-ერთმა მოხუცმა აკაკის სტუმრობაზე მიამბო: “12 წლის ვიყავი, როდესაც აკაკი დვალთაში ეტლით შემოვიდა. სოფელმა პატივით მიიღო მგოსანი. პოეტს სულიკოს საფლავზე მისვლა უთხოვია. იქ მისულს მომტირალი საცოლე უნახავს. ეს გაუბედურებული და განადგურებული გოგო რომ ნახა, მერე გადაუკეთებია აკაკის თავისი ლექსი.

“ჩემი ძმის საფლავს ვეძებდი,
ვერ ვნახე დაკარგულიყო„ – ასე იწყებოდა თავიდან ლექსი, თუმცა, ამ სცენის შემდეგ „ჩემი ძმის საფლავი“ “საყვარლის საფლავით” შეუცვლია პოეტს“, – ასე იხსენებს მოხუცის ნაამბობს ეთერ თათარაიძე.

“სულიკო”, პირველად, ჟურნალ ,,კვალში“, 1895 წლის 9 ივლისს დაიბეჭდა.

გავიდა ხანი და პოეტმა ეს ლექსი ვარინკა წერეთელს მიანდო. უთქვამს, შენებურად ხმა გამოუძებნე და იმღერეო. ერთ მშვენიერ დღეს, გიტარის აკომპანემენტზე, სრულიად მოულოდნელად ჩამოყალიბდა „სულიკოს“ მელოდია. მას შემდეგ სიმღერა ქართველთა სავიზიტო ბარათად იქცა.

1900 წელს ,კომპოზიტორმა კოტე ფოცხვერაშვილმა სულიკოს მელოდია, ფორტეპიანოზე შესასრულებლად, ნოტებზე გადმოიტანა, 1905 წელს კი სიმღერა პირველად შესრულდა ქუთაისის სახალხო თეატრში. 1937 წელს, მოსკოვში საქართველოს კულტურის დღეები ჩატარებულა, სადაც ქალთა გუნდმა “სულიკო” შეასრულა. კონცერტზე სიმღერა ხალხურად გამოუცხადებიათ და შემდეგ ყველა ასე ასაღებდა. ამ აღმაშფოთებელ ფაქტს თავად ვარინკა წერეთელმა მიხედა, ხელისუფლებას მოსთხოვა საავტორო უფლებების აღდგენა და დასტურიც მიიღო. 1938 წელს სულიკოს მელოდიის ავტორად ვარინკა წერეთელი დადგინდა.

ლიკა მაჩხანელი